به گزارش مشرق، کوه آتشفشانی دماوند به ارتفاع ۵۶۱۰ متر برای بسیاری از ما ایرانیان به دلایل مختلف دارای اهمیت فراوان است. دماوند جایگاه ویژه ای در اساطیر ایران زمین دارد برای مثال داستان دربند، کشیده شدن ضحاک ماردوش و داستان پرتاب تیر از کمان آرش در دماوند به وقوع پیوسته است.

در ادبیات فارسی نیز دماوند همواره الهام بخش بوده است، قصیده دماوندیه از ملک الشعرای بهار یکی از معروف ترین آثار شعر فارسی است که در وصف دماند سروده شده است.

همچنین پوشش گیاهی و جانوری غنی دماوند و کوهپایه‌های اطراف و وجود حجم بسیار زیادی آب به شکل توده‌های یخ و برف در یخچال‌های معروف این کوه از جمله یخار و دوبیسل سبب شده که دماوند یک کوه معمولی نباشد.

دماوند به دلیل قرار گیری در فلات ایران از قرن‌های گذشته مورد توجه افرادی بود که به ایران سفر می‌کردند. برای مثال یکی از قدیمی ترین مستندهای کوهنوردی موجود در دماوند مربوط به ابودُلف جغرافیدان عرب است، او بخشی از کوه دماند را بالا رفت. ناصرخسرو نیز در سفرنامه اش از وجود چشمه‌های گوگردی در نوک قله کوه اشاره می‌کند.

همچنین نخستین صعود مستند به کوه دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط شخصی به اسم تیلور تامپسون انجام شد. سون هدین جهانگرد معروف سوئدی نیز در سال ۱۸۹۰ به کوه دماوند صعود کرد.

با این وجود از گذشته تا به امروز با پیشرفت تکنولوژی و جاده کشی‌ها و گسترش وسایل نقلیه؛ دیگر صعود به کوه دماوند یک رویا محسوب نمی‌شود. اکنون دماوند هرسال پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است که هر یک با یک هدف مشخص یعنی صعود تا نوک کوه پا به دماوند می‌گذارند.

در این رابطه مسعود فرح‌بخش ــ کوهنوردی که سالهاست قلل مرتفع متعددی را فتح کرده است، می‌گوید: حضور زیاد گردشگران در کوه دماوند سبب شده که این کوه به ویژه در سال‌های اخیر دچار تخریب‌های زیادی شود. به دلیل تردد زیاد و مشخص نبودن مسیر اصلی فرود و صعود، ازدحام بالای کوهنوردان و تردد قاطرهای باربر در منطقه پاکوب‌های کوهنوردی بسیار گسترش پیدا کرده و خاک دماوند با فرسایش بسیار جدی روبرو است. ازدحام گردشگران در دماوند سبب شده که در انتهای هر هفته و تعطیلات ترافیک انسانی در مسیرهای کوه شکل بگیرد.

وی ادامه می‌دهد: عدم جای کافی برای چادر زدن و نبود پتانسیل‌های لازم در پناهگاه جبهه جنوبی دماوند سبب شده که حتی کوهنوردان مجبور به چادر زدن بر روی پد فرود هلیکوپتر شوند، امری که امسال چندبار عملیات امداد در کوه دماند را با اخلال مواجه کرد.

این دانش‌آموخته مؤسسه طبیعت و راهنمای طبیعت‌گردی و کوهنوردی ادامه می‌دهد: نبود سرویس بهداشتی مناسب و استاندارد و حضور انبوه کوهنوردان سبب شده که هر سال مقدار قابل توجه ای فضولات انسانی به شکل پراکنده در نقاط مختلف دماوند رها شود و هیچ آمار دقیقی از حضور گردشگران در کوه دماوند توسط سازمانهای ذیربط ارائه نمی‌شود اما می‌توان این تعداد را ۱۵ هزار نفر/صعود تخمین زد. عددی که با یک حساب سرانگشتی از میانگین حضور دو تا سه روزه در کوه می‌توان به رها شدن حدود ۵ تن فضولات انسانی در کوه دماوند رسید. این فضولات در جایی رها می‌شوند که به دلیل سرمای هوا برای تجزیه به چند سال زمان نیاز دارند و به راحتی می‌توانند باعث سرایت بیماری در منطقه شوند و همچنین می‌توانند سفره‌های آب زیر زمینی را آلوده کنند.

تخریب‌ دماوند با جاده‌کشی غیرضروری در جبهه جنوبی تا گوسفندسرای احسانی

فرح‌بخش تصریح می‌کند: وجود انبوه زباله در مسیرهای مختلف دماوند یکی دیگر از معضلات این کوه است. بسیاری از کوهنوردان به دلایل مختلف از خارج کردن زباله خود از محیط کوهستان خودداری می‌کنند، این زباله‌ها هم باعث بروز آلودگی در محیط کوه می‌شود و هم چهره این کوه را زشت کرده است. یکی دیگر از تخریب‌های دماوند وجود جاده کشی غیر ضروری در نقاط مختلف این کوه است برای مثال جاده جبهه جنوبی تا گوسفندسرای احسانی یکی از این موارد است، این جاده که می‌توان با کمتر از ۲ ساعت کوهنوردی از ابتدای جاده آسفالت آن را صعود کرد اکنون به یکی از معضلات دماوند تبدیل شده است.

مسئولیت حفاظت از دماوند با چه نهادی است؟

دماوند در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب شد، اثر طبیعی ملی یکی از مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست است و به موجب این آیین نامه سازمان محیط زیست وظیفه حفظ و حراست از این کوه را دارد اما در عمل این سازمان هیچ دخالتی در امور مربوط به ورود و خروج کوهنوردان از قله دماوند نمی‌کند و احتمالا وظیفه مدیریت کوه دماوند را به سازمان‌های دیگر واگذار کرده است.

همچنین در ۱۳ تیر ۱۳۸۷ دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی کشور در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، طبق آیین نامه مصوب آثار ملی، دولت وظیفه حفظ و نگهداری از این آثار را دارد اما دولت و سازمان زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری یعنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز هیچ حضوری و دخالتی در منطقه دماوند ندارد و هیچ نظارتی بر ورود و عدم و ورود گردشگران به منطقه توسط این نهاد انجام نمی‌شود.

در حالیکه کوه دماوند در بخش لاریجان در استان مازندارن واقع شده است و شهر رینه نزدیک ترین شهر به مسیر جنوبی قله دماوند است، به گفته این کوهنورد: «شهرداری رینه با ایجاد یک راهبند در مسیر جنوبی کوه فقط از کوهنوردان به ازای هر خودرویی که مجوز ورود به منطقه را دارد مبلغی اخذ می‌کند اما دیگر هیچ نظارتی بر تعداد گردشگرهای ورودی ندارد، به عبارت ساده تر شهرداری رینه توسط ایجاد راهبندی که از اساس ماهیت آن زیر سوال است فقط از کوهنوردان مبلغ ورودیه دریافت می‌کند و باقی امور را احتمالا به سازمانهای دیگر واگذار کرده است».

فدراسیون کوهنوردی از هر کوهنورد غیر ایرانی که قصد صعود دماوند را دارد مبلغ ۵۰ دلار آمریکا بابت اجازه صعود اخذ می‌کند. مشخص نیست این مبلغ در ازای چه خدماتی از کوهنوردان خارجی اخذ می‌شود و میزان آن چگونه مشخص شده است و چرا به جای پول رایج کشور از دلار آمریکا استفاده می‌شود. از طرفی هم فدراسیون کوهنوردی هیچگاه آماری از حضور گردشگران خارجی در منطقه دماوند ارائه نمی‌کند اما می‌توان این آمار را حدود دو هزار کوهنورد خارجی تخمین زد که هر یک مبلغ ۵۰ دلار آمریکا به فدراسیون پرداخت می‌کنند. یعنی مبلغی معادل ۱۰۰ هزار دلار آمریکا و تاکنون از طرف مدیران فدراسیون اعلام نشده است که چه میزان از این مبلغی که از کوه دماوند اخذ شده است برای حفاظت از کوه دماوند خرج شده است.

فدراسیون کوهنوردی ایران به عنوان متولی کوهنوردی کشور دو قرارگاه کوهنوردی در پلور و رینه دارد، این دو قرارگاه در مسیر جنوبی کوه دماوند است. فدراسیون یک پناهگاه کوهنوردی در ارتفاع ۴۲۵۰ متری در مسیر جنوبی دماوند نیز دارد که در این زمینه فرح‌بخش عنوان می‌کند: فدارسیون کوهنوردی جز ارائه خدمات بسیار ساده و اولیه به کوهنوردان هیچ مدیرت و نظارتی بر ورود و خروج کوهنوردان ایرانی به قله ندارد. از طرفی فدراسیون کوهنوردی تنها نهادی از بین چهار نهاد است که به شکل جدی از حضور کوهنوردان در دماوند کسب درآمد می‌کند. فدراسیون کوهنوردی از هر کوهنورد غیر ایرانی که قصد صعود دماوند را دارد مبلغ ۵۰ دلار آمریکا بابت اجازه صعود اخذ می‌کند. مشخص نیست این مبلغ در ازای چه خدماتی از کوهنوردان خارجی اخذ می‌شود و میزان آن چگونه مشخص شده است و چرا به جای پول رایج کشور از دلار آمریکا استفاده می‌شود.

این کوهنورد ادامه می‌دهد: از طرفی هم فدراسیون کوهنوردی هیچگاه آماری از حضور گردشگران خارجی در منطقه دماوند ارائه نمی‌کند اما می‌توان این آمار را حدود دو هزار کوهنورد خارجی تخمین زد که هر یک مبلغ ۵۰ دلار آمریکا به فدراسیون پرداخت می کنند. یعنی مبلغی معادل ۱۰۰ هزار دلار آمریکا و تاکنون از طرف مدیران فدراسیون اعلام نشده است که چه میزان از این مبلغی که از کوه دماوند اخذ شده است برای حفاظت از کوه دماوند خرج شده است در نهایت هیچ عزمی جدی هم تاکنون در مدیران فدراسیون برای مدیریت ورود خروج گردشگران در منطقه دماوند دیده نشده است و مانند شهرداری رینه پس از اخذ مبلغ حضور در منطقه، وظیفه مدیریت دماوند به نهادهای دیگر واگذار شده است!

ایجاد سامانه ثبت نام صعودهای دماوند

فرح‌بخش درباره چاره اندیشی برای حل مشکلات دماوند پیشنهاداتی ارائه می‌کند و می‌گوید: از مسئولین فدراسیون می‌توان انتظار داشت که با ایجاد یک سامانه ثبت نام صعودهای دماوند از مسیر اصلی را مدیریت کند تا هم شاهد حضور یکباره چندصد کوهنورد در یک روز در دماوند نباشیم و هم به دلیل ازدحام زیاد شاهد رها سازی فضولات انسانی در مسیر نباشیم.

وی تصریح می‌کند: فدراسیون و شهرداری رینه می‌توانند با ایجاد تابلوهایی سازگار با محیط زیست در چند نقطه، مسیر اصلی صعود را مشخص کنند تا کوهنوردان با خارج شدن از مسیر به فرسایش خاک دامن نزنند. می‌توان با احیای پاکوب مسیر جنوبی از ابتدای آسفالت تا گوسفندسرا با استفاده از چند تابلوی ساده از حضور خودروها در ارتفاعات بالای کوه جلوگیری کرد. همچنین می‌توان با اخذ جریمه برای گروه‌ها و نفراتی که هنگام ترک کوه با خود زباله به پایین حمل نمی‌کنند باعث شد که کمتر گروهی زباله اش را در کوهستان باقی بگذارد.

در شرایطی که نهادهای دولتی عزمی جدی بر مدیریت صعودهای دماوند ندارند شاید این انتظار از آژانس‌های گردشگری و گروه‌های کوهنوردی انتطار بیهوده ای باشد اما می‌توان از این مجموعه‌ها توقع داشت که برنامه‌های کوهنوردی دماوند را به غیر از روزهای شلوغ و به غیر از مسیرهای اصلی و پر ترافیک این کوه طراحی کنند.

دماوند دارای مسیر اصلی و فرعی زیادی است که هر یک دارای جاذبه‌های بسیار است بنابراین از کوهنوردان می‌توان انتظار داشت که همه زباله خود را از محیط کوهستان خارج کنند و آن‌ را در محیط کوهستان رها نکنند. حتی المقدور از سرویس بهداشتی استفاده کنند، فضولات انسانی را در نقاطی که همواره در سایه هستند دفع نکنند و از مسیر اصلی استفاده کنند تا خاک دماوند بیش از این فرسوده نشود.